Dil üzerinde görülen şişliklerin yaralanmalar, alerji ve enfeksiyonlar gibi birçok olası nedeni vardır. Bunların çoğu zararsız ve geçicidir; ancak önemli olanları da vardır ve 2-3 haftadan uzun süren dil değişikliklerinin muayenesi ve değerlendirilmesi gerekir.

Nedenleri

• Dil yaralanmaları: Dilin yanlışlıkla ısırılması, keskin diş yüzeyleri, sıcak sıvılardan ya da yiyeceklerden kaynaklanan yanıklar dil yaralanmalarının sık rastlanan nedenleridir. Kişiler yaralanmanın her zaman farkına varmayabilir ve sıklıkla yaralanmadan birkaç gün sonra dilde bir şişlik fark ederler. Ağız içindeki mikroorganizmaların yaralanan bölgede enfeksiyona neden olması durumunda şişliğin veya yaranın büyümesi de mümkündür.

• Uçuk (Herpes): “Herpes simpleks” isimli bir virüsün neden olduğu, sık rastlanan bir enfeksiyondur. Herpes virüsü ile karşılaşan bazı kişilerde hiç bir şikayet olmazken, bazılarında dudaklarda, diş etlerinde, dilde şişlikler, kabuklanan küçük yaralar şeklinde belirti verir. Bu şişlikler çok ağrılı olabilir, iyileşmeleri bir hafta veya daha uzun sürebilir. Ağız herpesi bulaşıcıdır; tükürükle ve enfekte bölgeyle doğrudan temas ile bulaşabilir.

• Aft: Aftlar ağızdaki yaraların en sık nedenleri arasındadır. Genellikle dudakların içinde görülür, ancak dil üzerinde de olabilirler. Aftlar kırmızı, beyaz veya sarı renkte yaralar şeklinde olabilir, çoğunlukla çok ağrılıdırlar. Aftlerin büyük çoğunluğunda belli bir neden bulunamaz. Bağışıklık sisteminin zayıflaması, üst solunum yolu enfeksiyonları, stres ve uykusuzluk gibi nedenler tetikleyici olabilir. Bazı aftların nedeni Behçet hastalığı gibi bağışıklık sistemini etkileyen stanozolol 50 hastalıklara bağlıdır; bu nedenle bütün aftların nedeni araştırılmalıdır.

• Alerji: Gıda duyarlılıkları ve alerjileri dil üzerinde şişliklere neden olabilir. Aniden tüm dilin şişmesi, anafilaksi olarak bilinen tehlikeli bir reaksiyonun işareti olabilir. Dudak, yüz veya dilin aniden ve fazla miktarda şişmesi, ani ortaya çıkan deri döküntüsü, solunum güçlüğü durumlarında acil tıbbi yardım gerekir.

• Dil kanseri: Nadir olsa da, dil üzerindeki bir şişlik dil kanserine de bağlı olabilir. Dil kanserleri şişlik veya iyileşmeyen yara şeklinde olabilir. Dilde iki haftadan daha uzun süren şişlik ya da yara, hekime başvurmayı gerektirir.

• Enfeksiyonlar: Ağızda veya dil üzerindeki enfeksiyonlar şişlik ve ağrıya neden olabilir. Enfeksiyonlar sıklıkla dilin ısırılarak yaralanması sonucunda oluşur. Dilin ısırıldığının her zaman farkına varmak mümkün olmayabilir. Ağız içinde normalde çeşitli bakteriler bulunur. Bunlar bir yaralanma sonrasında dil dokusunun içine girerek enfeksiyona neden olabilir. Bir yaralanma sonrasında dil şişerse, özellikle birlikte ağrı ve ateş varsa en kısa sürede hekime başvurulmalıdır.

• Bazı özel enfeksiyon türleri de dilde belirti verebilir:

  • Sifiliz (Frengi): Sifiliz tedavi edilebilen, tedavi edilmediğinde hayati tehdit oluşturabilen bir bakteri enfeksiyonudur. Cinsel yolla bulaşan bir hastalıktır. Sifilizde bazen hastalığın erken belirtisi olarak dil üzerinde yaralar gelişebilir.

  • Tüberküloz: Tüberküloz genellikle akciğerleri etkileyen bir enfeksiyon hastalığıdır. Tüberkülozlu bazı kişilerde vücudun değişik yerlerinde yaralar gelişir. Bu yaralar dil de dahil olmak üzere herhangi bir yerde olabilir.

  • Pamukçuk (Candida): Oral pamukçuk ağızda Candida cinsi mantarların neden olduğu bir enfeksiyondur. Özellikle bebeklerde sık görülür.  Pamukçuk dil veya dudaktaki sert beyaz lekeler şeklinde görünür. Genellikle çevresinde kızarıklık ve ağrı da vardır. Bazı hastalar ağızlarında pamuksu bir his veya kuruluk hissinden yakınırlar.

• Papillit: Dilin üst yüzeyinde küçük şişlikler şeklinde görülür. Dilin tat tomucuklarının (papilla) geçici iltihaplanmasıdır, ancak nedeni kesin bilinmemektedir. Ağrıya, kaşıntıya, hassasiyete, dil üzerinde yanma hissine neden olabilirler. Aniden ortaya çıkarlar, birkaç gün sonra kendiliğinden geçerler.

• Travma: Ekşi, şekerli, asitli yiyecekler dil, diş etleri ve dudakları tahriş edebilir. Bu tahriş, birkaç gün süren sert lekeler veya hafif şişlikler ile sonuçlanabilir.

Tanı

Dildeki şişlikler arasında tek acil durum alerjiye bağlı olanlardır. Dilin şişmesi veya solunum sıkıntısı hissedilmesi durumunda acil tıbbi yardım alınmalıdır.

Dilde bir şişlik şiddetli ağrıya neden olmuyorsa ve ateş yoksa, kendiliğinden düzelebilecek sorunların seyrini görmek üzere birkaç gün beklemek yanlış değildir. Belirtiler bir haftadan uzun sürerse, bir hekime başvurmanız gerekir. 

Tanı için muayeneyi takiben bazı kan tahlillerine, görüntüleme incelemelerine (bilgisayarlı tomografi, manyetik rezonan görüntüleme gibi), bazen de şişlikten biyopsi yapılarak patoloji incelemesine gerek duyulabilir.

Tedavi

Dil şişliklerinin tedavisi, şişliğin nedenine göre değişir. Örneğin,

• Bakteri enfeksiyonlarında antibiyotik tedavisi

• Pamukçuk’ta mantar ilaçları

• Uçuk için virüs ilaçları

• Alerjide steroid tedavisi gibi

Neden ne olursa olsun, ağız hijyenini ve sağlığını iyi durumda tutmak için şunlar yapılmalıdır:

• Asitli ve baharatlı yiyeceklerden kaçınılmalı,

• Bol su içilmeli,

• Ilık tuzlu ve karbonatlı su ile ağız çalkalama veya gargara yapılmalı,

• Dişler günde iki kez fırçalanmalı ve günde en az bir kez diş ipi kullanılmalı,

• Steroidli (kortizonlu) astım spreyleri kullandıktan sonra ağız suyla durulanmalı,

• Diş etlerini tahriş eden gıdalardan kaçınılmalı,

• Diş çürümesine neden olabilecek şekerli yiyeceklerin kullanımı sınırlanmalı,

• Tütün ve alkol kullanılmamalı,

• Diyabet gibi altta yatan sağlık problemleri tedavi edilmelidir.